Uganuće skočnog zgloba – Lečenje i prevencija povrede

Procenjuje se da se dnevno u Sjedinjenim Državama javlja više od 23.000 uganuća skočnog zgloba, što je otprilike jedno uganuće na 10.000 ljudi dnevno. Iako ova povreda može izgledati jednostavno, neadekvatno lečenje može dovesti do hronične nestabilnosti zgloba i značajno povećati rizik od budućih povreda. Pravovremena rehabilitacija i preventivni koraci stoga su ključni za brz oporavak i smanjenje rizika od ponovnog uganuća.

Ukratko:

• Uganuće skočnog zgloba jedna je od najčešćih fizičkih povreda, sa oko milion ljudi godišnje koji završe u urgentnom centru zbog ove povrede.
• Neadekvatno lečenje može dovesti do hronične nestabilnosti zgloba i povećanog rizika od budućih povreda.
• Pravovremena rehabilitacija je ključna za brz oporavak i smanjenje rizika od ponovnog uganuća.
• Preventivne mere poput funkcionalne stabilizacije i proprioceptivnog treninga mogu značajno smanjiti učestalost uganuća skočnog zgloba.
• Primena RICE metode (odmor, led, kompresija, elevacija) važna je u akutnoj fazi lečenja uganuća.

Anatomija skočnog zgloba i mehanizam povrede

Skočni zglob (lat. articulatio talocruralis) je složeni zglobni sistem koji povezuje potkoleničnu kost sa kostima stopala. Sastoji se od četiri kosti – tibije, fibule, talusa i petne kosti – kao i brojnih ligamenata koji služe kao pasivni stabilizatori zgloba. Pored koštanih i ligamentarnih struktura, mišići i tetive takođe igraju ključnu ulogu u stabilizaciji i mobilnosti skočnog zgloba.

Struktura skočnog zgloba

Skočni zglob se sastoji od nekoliko ključnih elemenata:

• Tibija i fibula – kosti potkolenice koje formiraju vilicu (mortise) u koju se umeće talus
• Talus – kost koja prenosi težinu tela sa potkolenice na stopalo
• Ligamenti – poput prednjeg talofibularnog, zadnjeg talofibularnog i deltoidnog ligamenta, koji povezuju kosti i obezbeđuju stabilnost zgloba
• Mišići i tetive – kao što su m. triceps surae, m. tibialis anterior i m. peroneus longus, koji svojim kontrakcijama pružaju aktivnu stabilizaciju

Stabilizatori zgloba

Stabilnost skočnog zgloba obezbeđuju pasivni i aktivni stabilizatori:

1. Pasivni stabilizatori – ligamenti poput talofibularnog, deltoidnog i kalkaneofibularnog ligamenta
2. Aktivni stabilizatori – mišići i tetive kao što su m. triceps surae, m. tibialis anterior i m. peroneus longus

Najčešći uzroci povrede

Najčešći mehanizam povrede skočnog zgloba je nagli uvrtaj stopala, najčešće prema unutra (inverzija). To može da se dogodi prilikom doskoka, nagle promene pravca, tokom sportskih aktivnosti, pada ili hoda po neravnoj podlozi. Oko 85% svih uganuća odnosi se na povredu spoljašnjih ligamenata zgloba, posebno prednjeg talofibularnog ligamenta.

Statistika i učestalost uganuća skočnog zgloba

Uganuće skočnog zgloba je jedna od najčešćih povreda lokomotornog sistema. Sportisti i rekreativci čine najrizičniju grupu za ovakve povrede, posebno oni koji se bave kontaktnim sportovima sa naglim promenama pravca kretanja. Istraživanja pokazuju da osobe koje su već pretrpele povredu zgloba imaju do 75% šanse za ponovnu povredu. Osobe sa slabim zglobovima ili malom fleksibilnošću zglobova takođe spadaju u rizičnije grupe.

Prema podacima, u Velikoj Britaniji, u proseku, jedna osoba od 2.500 stanovnika godišnje doživi iščašenje zgloba. U hrvatskim bolnicama, iščašenja zglobova (bez preloma) čine 1,4% do 1,7% svih bolnički lečenih povreda i trovanja. Kongenitalna dislokacija kuka najčešća je kongenitalna anomalija lokomotornog sistema dece širom sveta, sa prevalencijom do 5%.

Habitualne ili rekurentne dislokacije javljaju se kao posledica jedne ili više traumatskih dislokacija, nepotpunog zarastanja zglobne čahure ili urođene slabosti zglobnih struktura. Dislokacije donje vilice mogu se javiti kao komplikacija u stomatologiji, naročito posle produžene ekstrakcije zuba ili tokom opšte anestezije kada su mišići potpuno relaksirani.

Studija na 30 intervjuisanih adolescentkinja koje se bave odbojkom, uzrasta od 10 do 15 godina, treniraju od nekoliko meseci do 7 godina, pokazala je da su najčešće povrede, kao što se i očekivalo, uganuća zglobova stopala nastala pri doskoku.

„Sportske povrede visoko su rangirane po učestalosti u modernom svetu, sa karakteristično istovrsnim i češćim traumatskim rizicima za sportiste, što može uticati na prirodu i učestalost povreda.“

Klasifikacija stepena uganuća

Postoje različiti stepeni uganuća skočnog zgloba, zavisno od težine povrede. Razlikujemo četiri osnovne kategorije koje pomažu u određivanju odgovarajućeg lečenja i predviđanju oporavka.

Prvi stepen povrede

Ovaj stepen podrazumeva blago uganuće zgloba sa manjim otocima i bolom. Ligamenti su samo blago istegnuti, a zglob ostaje stabilan.

Drugi stepen povrede

Umereno uganuće zgloba sa značajnijim simptomima uganuća skočnog zgloba poput otoka, nestabilnosti i umerenog bola. Postoji delimično oštećenje ligamenata.

Treći stepen povrede

Kod trećeg stepena uganuća, dolazi do potpunog prekida ligamenata što dovodi do jakog bola, podliva i nemogućnosti oslanjanja na nogu. Zglob je veoma nestabilan.

Pravovremena i adekvatna procena stepeni uganuća zgloba pomaže lekaru da odredi optimalan tretman i plan rehabilitacije, što je ključno za brz i potpun oporavak.

„Uganuće skočnog zgloba je jedna od najčešćih muskuloskeletnih povreda, a pravovremeno i pravilno lečenje ključno je za sprečavanje hroničnih komplikacija.“

Simptomi i znaci uganuća skočnog zgloba

Simptomi uganuća skočnog zgloba mogu varirati od blagog bola i otoka do jakog bola, velikog otoka i nemogućnosti oslanjanja na nogu. Veličina otoka i modrica često je povezana sa stepenom povrede. Kod težih povreda može se javiti izraženo veliki otok praćen krvnim podlivima i modrom bojom kože.

Glavne simptome uganuća skočnog zgloba možemo podeliti na:

• Bol u skočnom zglobu – može biti blag do jak, često na mestima bočnih ligamenata
• Otok skočnog zgloba – najčešći i najuočljiviji znak povrede, može biti različitog stepena
• Ograničenje pokretljivosti – nemogućnost pune fleksije i ekstenzije zgloba
• Hematomi i modrice – karakteristični za teže povrede, javljaju se usled krvarenja
• Nestabilnost zgloba – osećaj „klecanja“ ili „popuštanja“ zgloba

Simptomi uganuća često su u direktnoj korelaciji sa stepenom povrede ligamenata skočnog zgloba. Težina simptoma određuje i dalje lečenje i oporavak.

„Uganuće skočnog zgloba je česta povreda, a simptomi mogu varirati od blagog bola i otoka do potpune nemogućnosti oslanjanja na nogu.“

Dijagnostičke metode i procedure

Kada se sumnja na uganuće skočnog zgloba, dijagnostički proces započinje sveobuhvatnim fizičkim pregledom. Lekar pažljivo procenjuje način na koji je povreda nastala, lokaciju i intenzitet bola. Takođe se ispituje ograničenost pokreta, nestabilnost zgloba i svi prateći simptomi.

Fizički pregled

Kod fizičkog pregleda, lekar će pregledati i opipati područje skočnog zgloba kako bi procenio stepen povrede. Različiti „stres testovi“ mogu se koristiti za procenu stabilnosti zgloba i detekciju eventualnih ruptura ligamenata.

Radiološka dijagnostika

U nekim slučajevima, pored fizičkog pregleda, preporučuje se i rendgensko snimanje skočnog zgloba. Ovo je neophodno kako bi se isključila mogućnost preloma ili odvajanja kostiju. Napredne slikovne metode poput dijagnoze uganuća skočnog zgloba kompjuterizovanom tomografijom (CT) ili magnetnom rezonancijom (MR) mogu se koristiti za detaljniju procenu stanja zgloba i okolnih struktura.

Sveobuhvatna klinička evaluacija na osnovu anamneze, fizičkog pregleda i, po potrebi, radiološke dijagnostike, omogućava preciznu dijagnozu uganuća skočnog zgloba i obezbeđuje osnovu za primenu odgovarajućeg lečenja.

PRICE princip prve pomoći

Kada dođe do uganuća skočnog zgloba, prva pomoć je od presudne važnosti za brz i uspešan oporavak. PRICE metoda predstavlja ključni princip koji treba primeniti u akutnoj fazi povrede.

PRICE metoda podrazumeva:

• Protect (zaštita) – osigurati da se povreda ne pogorša, npr. korišćenjem štake
• Rest (odmor) – izbegavanje opterećenja i aktivnosti koje mogu dodatno povrediti zglob
• Ice (led) – primena leda na povređeno područje 3-5 puta dnevno po 5-7 minuta, posebno važno u prvih 24 sata
• Compression (kompresija) – omotavanje povređenog zgloba elastičnim zavojem radi smanjenja otoka
• Elevation (elevacija) – podizanje povređenog dela tela iznad nivoa srca radi smanjenja otoka

Pridržavanje PRICE principa prve pomoći ključno je za uspešno zbrinjavanje uganuća skočnog zgloba i ubrzanje procesa oporavka. Brza primena ovih mera može značajno ublažiti simptome i omogućiti brži povratak uobičajenim aktivnostima.

Uganuće skočnog zgloba – Lečenje i prevencija povrede

Lečenje uganuća skočnog zgloba zavisi od stepena povrede. Uganuća se mogu klasifikovati u tri kategorije – prvi, drugi i treći stepen. Dok blaga uganuća prvog stepena obično zahtevaju konzervativnu terapiju, ozbiljnija oštećenja ligamenata drugog i trećeg stepena mogu zahtevati i hirurško lečenje.

Konzervativno lečenje u većini slučajeva uključuje kombinaciju fizioterapije i kineziterapije. Tokom akutne faze, primenjuje se PRICE metoda – odmor, stavljanje leda, kompresija i elevacija zgloba, kako bi se smanjili bol i otekline. Zatim slede vežbe za poboljšanje obima pokreta, jačanje mišića i stabilizaciju zgloba.

Prosečno trajanje oporavka nakon uganuća skočnog zgloba kreće se od nekoliko nedelja za blage povrede do nekoliko meseci za ozbiljnije distorzije. Ključno je strpljivo sprovođenje rehabilitacionih vežbi kako bi se postigla puna funkcionalnost i sprečile buduće povrede.

Preventivne mere uključuju nošenje adekvatne obuće, vežbe jačanja mišića stabilizatora skočnog zgloba, kao i vežbe balansa i koordinacije. Poštovanje ovih principa može značajno umanjiti rizik od ponavljanja uganuća skočnog zgloba.

„Pravovremeno i adekvatno lečenje uganuća skočnog zgloba ključno je za brz i siguran oporavak.“

Fizikalna terapija i rehabilitacija

Uspešan oporavak od uganuća skočnog zgloba zahteva sveobuhvatan rehabilitacioni program. Rehabilitacija se obično deli u tri faze – akutnu, subakutnu i funkcionalnu fazu. Svaka od ovih faza ima specifične ciljeve i metode koje pomažu u postizanju punog funkcionalnog oporavka.

Akutna faza rehabilitacije

U prvim danima nakon povrede, primenjuje se PRICE princip (Protection, Rest, Ice, Compression, Elevation) kako bi se smanjio otok i bol. Ova faza traje obično 2-3 dana.

Subakutna faza rehabilitacije

Nakon akutne faze, sledi postepena aktivacija zgloba, uz upotrebu ortoza ili elastične bandaže i početak kineziterapije. Ova faza traje 1-3 nedelje i ima za cilj da postepeno vrati obim pokreta i jačinu mišića.

Funkcionalna faza rehabilitacije

U poslednjoj, funkcionalnoj fazi (nakon 3. nedelje), fokus je na vraćanju punog obima pokreta i jačanju mišića kako bi se postigao potpuni funkcionalni oporavak i smanjio rizik od ponovne povrede. Ova faza uključuje specijalizovane vežbe, a često i primenu različitih fizikalnih terapija.

Sveobuhvatan pristup rehabilitaciji skočnog zgloba ključan je za brz i efikasan oporavak, kao i za prevenciju budućih povreda.

„Uspešna rehabilitacija zahteva strpljenje, upornost i poštovanje propisanih protokola.“ – Ekspert za fizikalnu terapiju

Preventivne mere i zaštita

Kada je u pitanju prevencija uganuća skočnog zgloba, ključno je pridržavanje nekoliko osnovnih mera. Pre svega, dobro zagrevanje pre fizičkih aktivnosti i oprez prilikom kretanja po neravnim površinama mogu značajno smanjiti rizik od povrede. Takođe, preporučljivo je korišćenje steznika za zglob, posebno kod osoba koje su već imale prethodne povrede u tom području. Nošenje kvalitetne obuće sa dobrom potporom i izbegavanje kontinuiranog nošenja visokih potpetica takođe su važni preventivni koraci.

Pored toga, uključivanje vežbi za poboljšanje ravnoteže tela u redovan trening pokazalo se izuzetno efikasnim kada je u pitanju prevencija uganuća skočnog zgloba. Proprioceptivni trening, odnosno korišćenje balansnih sprava, dokazano smanjuje učestalost ovih povreda, naročito kod sportista koji su skloni ponavljanim incidentima.

Sveobuhvatni pristup prevenciji, koji uključuje adekvatno zagrevanje, nošenje odgovarajuće opreme, jačanje stabilizatora skočnog zgloba i kontinuirani rad na ravnoteži i propriocepciji, od ključnog je značaja za zaštitu od ovih čestoih sportskih povreda.

Izvori:

• Sve što treba da znate o uganuću skočnog zgloba – https://bol.rs/uganuce-skocnog-zgloba/
• UGANUĆA (DISTORZIJE) SKOČNOG ZGLOBA – https://bauerfeind.rs/uganuca-distorzije-skocnog-zgloba/
• Povrede skočnog zgloba po tipu uganuća (distorsio art.talocruralis) – https://bauerfeind.rs/povrede-skocnog-zgloba-po-tipu-uganuca-distorsio-art-talocruralis/
• Distorzija skočnog zgloba: šta je i kako se leči? | Studio Kinetix – https://studiokinetix.rs/2020/06/04/distorzija-skocnog-zgloba/
• Povrede skočnog zgloba – https://iceps.edu.rs/wp-content/uploads/2018/06/Funkcionalna-anatomija-skočnog-zgloba.pdf
• PDF – http://www.usvmr.org.rs/Radovi 2018/12 Procena – Skocni zglob.pdf
• Iščašenje zgloba – https://sh.wikipedia.org/wiki/Iščašenje_zgloba
• PDF – https://phaidrabg.bg.ac.rs/open/o:16430
• PDF – https://www.dlv.org.rs/wp-content/uploads/2023/02/MedicinskiPregled11-12-2013comp.pdf
• Угануће зглоба – https://sr.wikipedia.org/wiki/Угануће_зглоба
• Uganuće zgloba – https://sh.wikipedia.org/wiki/Uganuće_zgloba
• Pregled uganuća i drugih ozljeda mekih tkiva – https://hemed.hr/Default.aspx?sid=19228
• Najčešće sportske povrede i njihovo lečenje – As Medicus – https://www.asmedicus.rs/najcesce-sportske-povrede-i-njihovo-lecenje
• HeMED – Pregled uganuća – https://hemed.hr/Default.aspx?sid=20175
• Ortopedija i traumatologija – Dr Dren – https://drdren.com/ortopedija-i-traumatologija/
• Prednji impingement skočnog zgloba – https://bauerfeind.rs/prednji-impingement-skocnog-zgloba/
• Medicinski Tretman – Specijalna bolnica Gornja Trepca – https://atomskabanja.rs/medicinski-tretman/
• HeMED – Uganuće gležnja – https://hemed.hr/Default.aspx?sid=19230
• Vodič kroz povrede – https://www.b92.net/o/zdravlje/prevencija?nav_id=355231
• Uganuće gležnja – kako nastaje, kako liječiti i kako prevenirati – https://www.omc.hr/savjeti-tima/1857-uganuce-gleznja-kako-nastaje-kako-lijeciti-i-kako-prevenirati
• Kako smanjiti otok na zglobu noge? Saveti za brži oporavak – Sd Medic Life – https://sdmediclife.rs/kako-smanjiti-otok-na-zglobu-noge/
• Sportske povrede – Puls Dedinje – https://www.pulsgo.rs/simptomi/sportske-povrede/
• Povrede skočnog zgloba – https://iceps.edu.rs/wp-content/uploads/2019/05/Povrede-skočnog-zgloba-dr-Vladimir-Krstić.pdf
• SPORTSKE POVREDE – preventiva i lečenje – Pro Fizio – https://www.profizio.rs/sportske-povrede-preventiva-lecenje/
• Šta su Ortoze i zašto su važan deo terapije i prevencije povreda? – https://www.plusmed.rs/blog/rehabilitacija/zasto-su-ortoze-vazan-deo-terapije-i-prevencije-povreda/
• Microsoft PowerPoint – SPORTSKE POVREDE U ODBOJCI 1 [Compatibility Mode] – https://osv.rs/wp-content/uploads/2018/09/Povrede-u-odbojci-Dragan-Grujicic-16.09.2018..pdf
• PDF – https://phaidrabg.bg.ac.rs/open/o:27082